Bismillahir-rəhmanir-rəhim.
Əleykumus-salam.
Səbəb və nəticə fəlsəfənin мövzularından biridir. Bu barədə saytın kitabxanasındakı kitabdan ətraflı oxuya bilərsiz:
Kitabın adı: İslam fəlsəfəsi ilə tanışlıq.
http://kitab.nur-az.com/az/lib/view/175
Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

Əleykumus-salam.

Bu mövzuda ətraflı məlumat üçün saytımızın kitabxanasında Quran bölməsindəki kitaba müraciət edin:
Kitabın adı: Quranda dünyaşünaslığın əsasları
BEŞİNCİ FƏSİL
VARLIQ ALƏMİNİN MƏRTƏBƏLƏRİ
http://kitab.nur-az.com/az/lib/view/274

Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

Əleykumus-salam.

İnsan bir xəbər və hadisəni eşidəndə və ya düşünəndə ona nisbət 4 halda ola bilər: yəqin, zən, şəkk və vəhm. Əgər məsələnin bir tərəfini qəbul etsə (misal üçün baş verməyini və ya baş verməməyini)  və başqa ehtimal verməsə buna yəqin deyilir, yəni 100 % bir hadisəni təsdiq etmək. Əgər iki tərəfini qəbul etsə (həm olmağını və həm də olmamağını) bunu 3 cür təsəvvür etmək olar. Xəbərin məzmununa üstünlük verib, digər tərəfidə ehtimal verilərsə buna zən deyilir. Misal üçün sabah yağış yağmağını eşidəndə, 70 % buna inanırsız, amma 30 % yağışın yağmamasını ehtimal verirsiz. Məsələnin 70 % olan tərəfi zəndir, 30 % isə vəhmdir. Amma məsələnin hər iki tərəfi 50 % olsa, həm düzlüyü və həm də düz olmamasına olan inam bərabər olsa, buna şəkk deyilir. Zən və güman sinonim və eyni mənada olan ifadələrdir. Bu məsələ məntiq elmində müzakirə olunur.

Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

Əleykumus-salam.

Şiənin,“Kafi”, “Təhzib”, “İstibsar” və “Mən la yəhzəruhul-fəqih” kimi 4 əsas və etibarlı hədis mənbə kitabları vardır. Lakin bu kitabların etibarlı mənbə sayılması, onlarda yazılmış bütün hədislərin sorğu-sualsız qəbul edilməsi demək deyildir. Biz hədis kitablarından əlavə “Rical” kitablarına da sahibik. Rical kitablarında, hədisin sənəd silsiləsi boyu mövcud olan ravilərin vəxsiyyəti (Şəxsiyyəti-sadiq şəxs olub-olmadığı) aydınlaşmışdır. Və yalnız o hədis qəbul olunmalıdır ki, onun raviləri “siqə”−etimadlı və doğru danışan şəxslər olsun. Deməli, biz söylənilən mötəbər kitablarda yalnız etimadlı və doğru danışan ravilərə malik olan hədisləri qəbul etməliyik.

Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

Əleykumus-salam.

ٌÜsul elminin dərsi xaricində də üsuli məsələlərin dəlilləri və höccət olub olmaması ətraflı surətdə və müxtəlif alimlərin nəzərinə əsasən müzakirə olunur. Həqiqətdə bugün oxunan üsul kitabları onun müəlliflərinin dərsi-xarici olub. Misal üçün Kifayə kitabı Axund Xorasanının  dərsi-xaricidir ki, kitab şəklinə salınıb.

Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

Əleykumus-salam.

Müctəhidlər adətən irfanı ümumi şəkildə qəbul edirlər, mümkündür bəzi təfərrüatında ixtilaflar olsun. Müctəhidlərin tək-tək ba barədə rəyini tədqiq etməmişik.

Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

1-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Alimlər və elm öyrənənlər savabda şərikdirlər, sair camaat isə xeyir və səadətdən məhrumdurlar.”
2-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Elm Allahın yer üzündə qoyduğu əmanət, alimlər isə Allah elminin əmanətdarlarıdır. Hər kəs öz elminə əməl etsə, həqiqətdə əmanəti layiqincə sahibinə qaytarmışdır.”
3-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Hər kəs elmi (məlumatı) olmadığı şeylərdə xalqa fikir söyləyib, fətva versə, dində etmək istədiyi xidmətdən daha çox zərbə vurmuş olar.”
4-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Dünya və axirət xeyri elm ilə yanaşıdır.”
5-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Elm öyrənən şəxs gündüzləri oruc tutan, gecələri isə səhərə kimi ibadətlə keçirən şəxs kimidir. İnsanın öyrəndiyi bir elm toplusu Əbu Qübeys dağı qədər qızıla, mal-dövlətə malik olub onları Allah yolunda ehsan etməsindən daha fəzilətlidir.”
6-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Elmin fəziləti Allah yanında ibadətin fəzilətindən daha əzizdir.”
7-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Həqiqətən mömin şəxsin ölümündən sonra gözəl əməllərinə və yaxşılıqlarına əlavə olunan şeylər – onun öyrənib yığdığı elm, qoyub getdiyi saleh əməl, övlad və yadigar qoduğu Qurandır.”
8-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “İnsan öldükdən sonra onun əməl dəftəri bağlanar, yalnız üç yolla ona savab və fayda verilər: 1-Ümumxalq mənfəəti üçün bir şey düzəldən və ardıcıl sədəqə qoyub gedən. 2-Cəmiyyət üçün faydalı şagird yetişdirib lazımlı kitablar yazan alim. 3-İnsanın özündən sonra qoyub getdiyi və onlar üçün ehsan edən əməlisaleh övlad.”
9-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Hər kəsdən bildiyi bir şey (məsələ) barəsində soruşsalar və o da öz elmini gizlətsə, (qiyamətdə) ağzına oddan bir cilov vurular.”  (Yəni elmsizlik ucbatından sərgərdan qalan və vəzifəsinin nə olduğunu bilməyən cahil şəxslərə yol göstərməyə və onların həyatını səadətə çatdırmağa qadir olduğu halda sükut edən elmli bir şəxs böyük bir günaha mürtəkib olmuşdur.)
10-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Qurani-kərim bir İlahi ədəb məktəbidir. Bacardığınız qədər onun ədəb qaydalarını öyrənin.”
11-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Ümmətim içərisində iki dəstə var ki, əgər onlar saleh və düzgün olsalar, ümmətimin hamısının əmməlləri saleh olar və əgər fəsad törətsələr, ümmətim də fəsada düşər.” Soruşuldu ki, ey Allahın Peyğəmbəri, onlar hansılardır? Buyurdu: “Fəqihlər (din alimləri) və əmirlər (hökumət işçiləri).”
12-Həzrət Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurmuşdur: “Mənim ümmətimdən olan hər bir ağıl və düşüncə sahibinə dörd şey zəruri və lazımdır.” Soruşuldu: Ey Allahın elçisi! Onlar nədir? Həzrət buyurdu: “Elmi eşitmək, onu qoruyub saxlamaq, elmi yaymaq və ona əməl etmək.”
13-İmam Əli (ə) buyurmuşdur: “Hər bir insanın qiyməti onun elminin dəyəri qədərdir.”  (Hər bir sənətkarın dəyəri bildiyi peşə və sənət qədər, təbibin dəyəri sağlamlığın əhəmiyyəti qədər, müəllim və ruhaninin dəyəri isə cəmiyyətə elm öyrədib düz yol göstərmək qədərdir.)
14-İmam Əli (ə) buyurmuşdur: “Elm öyrənmək üçün səy edənlər Allah yolunda cihad edən şəxslər kimidir.”
15-İmam Əli (ə) buyurmuşdur: “Elm asanlıq və rahatlıq axtarmaqla əldə oluna bilməz.”
16-İmam Əli (ə) buyurmuşdur: “Həqiqətən, dinin kamalı elm öyrənmək və ona əməl etməkdir. Agah olun ki, elm kəsb etmək həqiqətdə sizin üçün mal-dövlət qazanmaqdan daha vacibdir.”
17-İmam Əli (ə) buyurmuşdur: “Həqiqətən alimin əcri (savabı) oruc tutan, namaz qılan və Allah yolunda cihad edən şəxsin savabından artıqdır. Bir alim ölən zaman İslama elə ağır xəsarət dəyir ki, bu xəsarəti yalnız onun öz yerinə qoyduğu xələf cübran edə bilər.”
18-İmam Əli (ə) buyurmuşdur: “Mal-dövlət yığanlar diri ikən ölüdürlər. Alimlər isə dünya durduqca diridir (və bəşəriyyət onların elmi əsərlərindən istifadə edir), cəsədləri torpaqlara qarışır, özləri isə qəlblərdə yaşayır.”
19-İmam Həsən (ə) buyurmuşdur: “Öz elmini başqalarına öyrət və çalış ki, digərlərinin də elmini öyrənəsən.”
20-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Həqiqətən müsəlmanların işləri və səmavi hökmlərin icrası İlahi alimlərin əlindədir. Onlar Allahın halal və haram buyurduğu işlərdə əmanətdardırlar.”
21-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Hikmət və bilik mömin bir şəxsin itirdiyidir. Hətta müşrikin yanında olsa da onu axtarın ki, hikmət əhli olub, ona daha çox layiq olasınız.”
22-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Elm və bilikdən sənə Allahın əzəmətindən qorxacağın qədər bəsdir, nadanlıqdan da öz elminlə məğrur və xudpəsənd olmağın qədər kifayətdir.”
23-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Alimlərdən soruşun, hikmət sahibləri ilə danışın və yoxsullarla oturub-durun.”
24-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Elmi bəhs və müzakirələr mərifət toxumudur, uzun və çoxlu təcrübələr əqlin çoxalmasına səbəb olur.”
25-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Dünyada zahid o adamdır ki, başqalarına moizə etsin və başqalarının da moizəsini qəbul etsin, elm öyrənsəin və öyrəndiyi elmə əməl etsin.”
26-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Elmin üstünlüyü ibadətin üstünlüyündən daha yaxşıdır, dinin kamilliyi təqva və itaətkarlıqdır.”
27-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Elm və bilikdən başqa, bir şey üçün yaltaqlıq etmək və həsəd aparmaq mömin şəxsin əxlaqi sifətlərindən deyildir.”
28-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Bir alimin biliyinin nişanələrindən biri onun öz dediklərinə daha çox diqqət yetirməsi, tənqidlə yanaşması, fikir və münazirə fənlərinin həqiqətlərindən xəbərdar olmasıdır.”
29-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Biz o şəxslərik ki, Allahın kitabının elmi, bəyanı və dərki bizdədir. Bizdə olan şeylər Allahın yaratdıqlarından heç kəsdə yoxdur, çünki biz – Peyğəmbər xanədanı – Allahın sirlərinin əhliyik.”
30-İmam Hüseyn (ə) buyurmuşdur: “Elm imanın, helm isə biliyin layiqli vəziridir.”
31-İmam Zeynül-abidin (ə) buyurmuşdur: “Əgər insanlar elm kəsb etməyin necə böyük dəyərə malik olduğunu bilsəydilər, onu hətta qanlarını axıtmaqla, tufanlı və dalğalı dənizləri yarmaqla belə, kəsb edərdilər.”
32-İmam Baqir (ə) buyurmuşdur: “Elm öyrənməkdə çalışın, çünki elm öyrənmək gözəl əməl, onu axtarmaq isə ibadətdir.”
33-İmam Baqir (ə) buyurmuşdur: “Əgər alimin hüzurunda otursan, danışmaqdan çox eşitmək üçün həris ol; yaxşı danışmağı öyrəndiyin kimi, yaxşı qulaq asmağı da öyrən və heç vaxt danışanın sözünü kəsmə.”
34-İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: “Diqqət edib baxın, görün ki,  öz elminizi kimdən öyrənirsiniz!”
35-İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: “Elm kəsb edin və onunla birlikdə elmlə, vüqarla zinətlənin. Elm öyrətdiyiniz şəxs qarşısında isə təvazökarlıq edin.”
36-İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: “Öz yazılarınızı qoruyub saxlayın, çünki sonradan onlara ehtiyac duyacaqsınız.”
37-İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: “Hər kəs Allahın razılığı üçün elm öyrənib ona əməl etsə və başqalarına öyrətsə, asimanların mələkut aləmində əzəmətlə yad edilər.”
38-Əbdüs-səlam deyir: İmam Rza (ə) buyurdu: “Allah bizim əmrimizi dirçəldən şəxsə rəhmət etsin!” Soruşdum ki, sizin əmriniz necə dirçələr? Buyurdu: “Bizim elmlərimizi öyrənib onları camaata öyrətməklə; çünki əgər onlar bizim kəlamımızın gözəlliklərini bilsələr, hökmən bizə tabe olarlar.”
39-İmam Rza (ə) buyurmuşdur: “Agah olun və bilin ki, fəqih (din alimi) o şəxsdir ki, xalqa xeyir, fayda versin, onları düşmənlərdən qorusun, Allahın cənnət nemətlərini onlar üçün artırsın, onları düz yola hidayət etməklə onlar üçün Allahın rizvanını kəsb etsin.”
40-İmam Həsən Əskəri (ə) buyurmuşdur: “Bizim şiələrimizin alimləri İslam dininin sərhədçiləridir. Bizim ardıcıllarımızdan hər kəs bu vəzifəni öhdəsinə alsa, Rum qoşunları ilə cihada gedən şəxsdən daha fəzilətli olar. Çünki o, bizi sevənlərin din sərhədlərini müdafiə edir.”

Allah sizə yar olsun.

Əleykumus-salam.

Nəzəri elm kimi əvvəldən olub, amma islami elm kimi sonradan yaranıb. Əhli-beytin kəlamlarında xüsusi ilə Nəhcül-bəlağədə irfanı və fəlsəfi mətləblər çoxdur.

Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

Əleykumus-salam.

1. Heç bir əlamət və nişanə olmadan bir sözü eşidəndə zehnə gələn ilk məna, bu prosesə təbadür deyilir.
2. Bir mətləbi sübuta yetirmək üçün, əqlin hökmü ilə nəticə alınır. Misal üçün:
Əli azərbaycanlıdır - suğra
Azərbaycanlılar canlıdır - kubra
Deməli, Əli canlıdır - nəticə
3. Üsul elmində şübheyi-məhsurə, şübheyi qeyri məhsurənin müqabilindədir və elmi icmalinin ehtimallarında bu termin işlənir. Əgər elmi icmalinin ətrafında olan şübhələr az və məhdud olsa ona şübheyi məhsurə deyilir.
Əgər elm ələ gətirsək ki, iki istəkandan biri şərab digəri sudur amma hansı istəkan su hansı şərab olduğunu bilmirik. Buna termində elmi icmali deyilir. Yəni üstü örtülü bilirik ikisindən biri şərabdır amma hansının olmağına yəqinimiz yoxdur. Çünki şübhəmiz iki şeydə (iki istəkan) məhdud olur buna şübheyi-məhsurə deyilir.
Əgər bilsək ki, şəhərin qəssablarından biri kafirdir (kafirin kəsdiyini haramdır) amma kimin olmağı məlum deyil, şəhərdəki qəssabların sayı çox olduğu üçün buna şübheyi-qeyri məhsurə deyilir.
Şübheyi-məhsurədə adətən alimlərin nəzəri budur ki, gərək əməl olunsun və bu elm insanın boynuna təklif gətirir, misalda hər iki istəkandan çəkinmək lazımdır heç birini içə bilmərik amma qeyri məhsurədə belə deyil.

Allah sizə yar olsun.

Bismillahir-rəhmanir-rəhim.

Əleykumus-salam.

Bu terminlər sonradan filosoflar tərəfindən adlandırılıb, mümkündür aləm daha çox hissəyə bölünsün. Necəki qədimdə təkcə 3 aləm: Maddə, misal və əql aləmi qeyd olunurdu, sonradan lahut ya rububi aləmdə artırılıb. İrfan elmində bu aləmlər həzrət adlanır və beşinci aləmdə əlavə edirlər, kamil insan hesab olan varlıq aləmi. Bəzən irfan terminində isə ən çox Qurandan götürülən adlarla məslən, qeyb və şühud aləmi, ruh və cism aləmi, əmr və xəlq aləmi adlanır.
1. Lahut aləmi – Haqqın ad və sifətlərini özündə ehtiva edən ilahi mərtəbədir. Allahdan qeyrisi bu məqamdan xəbərsizdir.
2. Mələkut aləmi külli ağıl və məna aləmidir. Bəli, mələkut aləmi maddi aləmin batinidir. Bəzən misal ya bərzəx aləmidə adlanır.
Təcəlli nəzəriyyəsinə görə, bu beş aləmdən hər biri başqa bir uca və yüksək aləmin məzhəri kimi çıxış edir. Başqa sözlə desək, Mülk aləmi Mələkut aləminin məzhəridir. Mələkut aləmi öz növbəsində Cəbərut aləminin, Cəbərut aləmi isə sabit timsalların (əyani-sabitə) məzhəridir. Bunun ardınca sabit timsallar ilahi adların məzhəridir. İlahi adlar isə Haqqın vahidiyyət mərtəbəsidir. Bu mərtəbə öz növbəsində əhədiyyət mərtəbəsinin məzhəri sayılır. İnsan aləmi isə öz mərtəbəsinə görə bütün varlıq aləminin məzhəri sayılır. Allahın xilqətində ən kamil varlıq insandır.
3. Nasut - Təbiət və ya maddi aləmdir.
4. Hz. İbrahim (ə) mələkut aləmi müşahidə etdi.
Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurur:
Əgər şeytanlar Adəm övladlarının qəlblərini başdan-ayağa dolaşmasaydılar, insanlar hökmən göylərin və yerin mələkut aləmini görərdilər.

Allah sizə yar olsun.